آرامگاه پیر پالان دوز در مشهد
آرامگاه پیر پالاندوز
آرامگاه پیر پالاندوز یکی از بناهای دوره صفوی و مقبره یکی از عرفا و صوفیان نامدار سلسله ذهبیه است.
مقبره پیر پالان دوز مربوط به دوره صفوی است و در مشهد، خیابان نواب صفوی، ضلع شرقی حرم امام رضا (ع) واقع شده است.
این مقبره متعلق به محمد عارف عباسی، از عرفای بزرگ قرن دهم هجری است. بنای مزبور چهار ضلعی بوده و دارای گنبد پیازی شکل و ایوان آجری زیبا است. در داخل بقعه بر سقف‌ها بقایای نقاشی‌هایی از دوران صفویه وجود دارد. بنا با کاشی‌های ساده فیروزه‌ای رنگ تزئین شده است. تاریخ ساخت بنا مربوط به سال ۹۸۵ قمری می‌باشد.
بنای اولیه آرامگاه پیر پالاندوز در زمان شاه محمد خدابنده صفوی (پدر شاه عباس صفوی، فردی نابینا بود) به سعی قنبر علی بن خواجه حسین در سال ۹۸۵ قمری ساخته شده است. مقبره منسوب به شیخ محمد مقتدی کارندهی (کاردهی) از عرفای شیعه مذهب ذهبیه، مشهور به پیر پالاندوز است که در روستا کارده مشهد به دنیا آمد و در شهر مشهد خانقاهی بر پا ساخت. وی اگرچه از شیخ‌های سلسله ذهبیه بود ، اما برای امرار معاش پالان‌دوزی می‌کرد.
از وی قرآن هفت سوره‌ای بر جای مانده که به خط ثلث نوشته شده است. بقعه پیر پالاندوز در سال‌های اخیر به‌طور کامل بازسازی شده و مشتمل بر درگاه ورودی، رواق‌ها و فضاهای طرفین، صحن و فضای اصلی مقبره است. نمای دیوارهای بیرونی با طاق‌نماها، قاب، لچکی و کاشی‌کاری زیبا آراسته و درون آن با نقش‌های هندسی و ترنج مزین شده است.
مقبره پیر پالاندوز در قسمت شمال شرقی مجموعه حرم حضرت رضا (ع) قرار دارد و شامل بنایی چهارگوش با گنبدی بر فراز آن، و ایوانی آجری در مقابل است. در داخل بقعه، شاه‌نشینی است که در بالای آن، یزدی‌بندی‌هایی اجرا شده که در اصل دارای نقاشی بوده و به داخل بقعه جلوه خاصی می‌بخشیده است. بدنه‌های بنا، از دوران صفویه، دارای تزئینات نقاشی بوده که بر اثر گذشت زمان و نفوذ رطوبت، جز بخش کمی از آن‌که مرمت و ثابت گردیده، بقیه از میان رفته است. در زیر کاسه گنبد نیز ترنج زیبایی با نگاره‌های گیاهی نقش‌اندازی شده است.
نمای خارجی بنا به ایجاد طاق‌نماهای تیزه‌دار آجری و پشت‌بغل‌های کاشی و قاب‌های مستطیل تزئینی بر فراز آنها، در عین سادگی، منظره‌ای زیبا دارد. سطح گنبد پیازی شکل فراز بنا که بر روی گردنی استوانه‌ای شکل استوار شده، دارای پوشش ساده‌ای از کاشی فیروزه‌ای است. شکل کلی بنا و بازمانده‌های نقاشی‌های درون آن، بنا را اثری از دوران صفوی معرفی می‌کند که در سال ۹۸۵ هجری قمری ساخته شده است. تاریخ مزبور، بر کتیبه سنگ سفید مربعی کنده شده است.
پیر پالاندوز که بود؟
شیخ محمد عباسی از عارفان صاحب کرامت و هم‌دوره شیخ بهایی در قرن دهم هجری بود که در روستای کارده، یکی از روستاهای اطراف شهر مشهد متولد شده بود. می‌گویند شیخ محمد عارف از عرفای سلسله ذهبیه بوده که بعدتر به تشیع روی آورده است.
شیخ محمد عارف گرچه شخصیت معنوی و علمی بزرگی بوده است، اما همانند مردمان عادی برای گذران زندگی به شغل پالان دوزی (پاره دوزی) مشغول بود و این گونه بود که به پیر پالان دوز شهرت یافت.
پیر پالان دوز علاوه بر آن که عارفی والا مقام بود، در خطاطی و کیمیاگری تبحر داشت. شیخ محمد در خط ثلث استاد بوده و هفت سوره از قرآن نگاشته شده به خط خوش ایشان موجود است.
تاریخچه و معماری مقبره پیر پالان دوز
بنای آرامگاه پیر پالان دوز، بنایی تاریخی و زیارتی ست در مشهد، که در خیابان نواب صفوی، ضلع شرقی حرم امام رضا (ع) واقع شده است
این بنا در سال ۹۸۵ قمری، به فرمان سلطان محمد خدابنده، پسر شاه عباس بنایی، برای مقبره محمد عارف بنا شد. شکل اولیه بنا، تنها مربعی با یک گنبد بر بالای آن بود.
این مقبره شامل بنایى چهارگوش با گنبدى بر فراز آن و ایوانى آجرى در مقابل می باشد.
در داخل بقعه، شاه نشینی با یزدی بندی‌ها به همراه تزیئیات و نقاشی‌هایی به چشم می‌خورند.با گذشت زمان و نفوذ رطوبت این نقاشی ها و تزئینات دچار آسیب شده بودندو پس از مرمت تنها بخشی از آنها باقی ماندندسقف نیز با نگاره هایی زیبا تزئین شده و در قسمت پایین چند ردیف کاشی آبی رنگ با طرح هایی زیبا دیده می شود. گنبد اولیه بنا پوشیده از کاشی آبی و ساده بوده اما در طی مرمت،طرح جدیدی بر روی گنبد مورد استفاده قرار گرفته است.
بقعه پیر پالاندوز در سال‌های اخیر به‌طور کامل توسط آستان قدس رضوی بازسازی شده و مورد مرمت قرار گرفت و در طی بازسازی بخش‌هایی چون حیاط، حوض، حجره‌های درون حیاط و سر در به مجموعه اضافه شده است. نمای دیوارهای بیرونی با طاق‌نماها، قاب، لچکی و کاشی‌کاری زیبا آراسته و درون آن با نقش‌های هندسی و ترنج مزین شده است.
این بنای تاریخی در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
ذهبیه که بودند؟
ذهبیه شاخه ای عرفانی از پیروان معروف کَرخی و نجم الدین کفبری بوده اند که از سده هفتم قمری به بعد شیوخی چون میر سید علی همدانی، خواجه اسحاق خَتَلانی و سید عبدالله برزش آبادی پیشوایی این فرقه را بر عهده داشته اند. سید عبدالله که از اعقاب امام سجاد علیه السلام و نسل بیستم وی بوده عمده عمرش را در قریه بفرزش آباد مشهد گذرانیده و به سال 872 قمری درگذشته و در همان روستا مدفون شده است.
از زمان سید عبدالله به بعد پیروان وی خصوصاً به ذَهَبیه شهرت یافته و عمدةً روی به تشیّع نهاده اند. ششمین قطب سلسله ذهبیه پس از سید عبدالله برزش آبادی همین شیخ محمد کارندهی بوده است، چنان که در این باره گفته اند:
هم زختـلانی بـه عبدالله رسید برزش آبادی است آن شاه جدید
شیخ رشید الدین بفدوازی دگـر شیخ شاه اسفـرایینی برشمـر
شیخ حاجی محمد آمد شـاه کل آن خبوشانی است یا بستان گل
شیخ غلامعلی دگـر من بعد او شیخ تاج الدین حسین آمد از او
شیـخ درویش محمد کـارندهی بود خفـاف آن شهنشـاه ولی
دسترسی به مقبره پیر پالان دوز
مقبره پیر پالان دوز کجاست؟
مقبره پیر پالان دوز در شمال شرقی حرم امام رضا (ع) و ابتدای خیابان نواب صفوی (معروف به پایین خیابان) قرار دارد.
ساعت بازدید: از ساعت ۶ صبح تا ۸ شب
هزینه ورودی: ندارد
چطور به مقبره پیر پالان دوز برسیم؟
از آن‌جا که مقبره پیر پالان دوز درست بیرون از حرم امام رضا قرار دارد، می‌توانید در یکی از دفعات بازدید و زیارت از حرم، بازدید از این مقبره را هم در برنامه خود داشته باشید. اگر هتل یا محل اقامت شما در نزدیکی خیابان نواب صفوی قرار دارد، پیدا کردن مقبره برای شما بسیار راحت است. اما اگر مسیر ماشین روی شما یکی از خیابان‌های امام رضا یا خیابان شیرازیست، راحت‌ترین راه برای رسیدن به مقبره، پیاده و گذر از درون حرم است. هر جای حرم که بودید از خادمین یا راهنمای زائرین آدرس خروجی نواب صفوی یا مقبره پیر پالان دوز را بخواهید، به درستی و راحتی شما را راهنمایی خواهند کرد. از ورودی سمت چپ نواب صفوی از حرم خارج شوید، پس از حدود ۱۰۰ متر پیاده روی و رسیدن به بازارچه‌های اطراف حرم، به تابلوی «شیخ محمد عارف» و فلش آن خواهید رسید.
با ماشین و یا پیاده …
اگر بنا به هر دلیلی تصمیم گرفتید راهی به غیر از گذر از داخل حرم را انتخاب کنید (برای مثال همراه داشتن دوربین عکاسی) ، باید بدانید دردسرهایی در پیش است. اگر با ماشین هستید، از زیرگذر حرم به سمت خیابان نواب صفوی بروید، البته چالش پیدا کردن محلی برای پارک پیش روی شماست.
از طرفی اگر بخواهید پیاده حرم را دور بزنید، راه را برای خود بسیار طولانی کرده‌اید.
البته اگر به قصد عکاسی می‌روید، مجبور به انتخاب یکی از دو راه گفته شده هستید. چرا که برخلاف درون حرم امام رضا (ع)، عکاسی با دوربین در حیاط مقبره پیرپالان دوز منعی ندارد.
برای پیاده دور زدن حرم، از خیابان شیرازی تا مقبره پیر پالان دوز ۲۵ تا ۳۵ دقیقه راه در پیش دارید که بستگی به سرعت پیاده روی شما و موارد دیگری دارد. دور زدن حرم از سمت خیابان امام رضا و خیابان طبرسی قدری کوتاه‌تر است و بین ۱۵ تا ۲۵ دقیقه راه در پیش خواهید داشت.
